Ангилал: Зайн сургалт

Зөв бичих дүрэм

Монгол хэлэнд зөв бичих ерөнхий ба тодорхой хоёр дүрэм байдаг. Ерөнхий дөрвөн дүрэм байдаг ба тодорхой нэлээд олон дүрэм бий. Тодорхой дүрмүүд зөрчилдсөн үед ерөнхий дүрмийг баримтлан бичих ёстой.

ЗӨВ БИЧИХ ЕРӨНХИЙ ДҮРЭМ

1. Эгшигт гийгүүлэгч аль тод сонстох талдаа заавал эгшигтэй бичигдэнэ. Эгшигт гийгүүлэгчид долоон үсэг ордог учир 7-ийн тэмдгээр тэмдэглэнэ. Эдгээр нь м, н, г, л, б, в, р хэмээх долоон үсэг юм. Жишээлбэл:
   
   Монголын тал нутаг
2. Заримдаг гийгүүлэгчийн дараа орсон заримдаг гийгүүлэгч заавал эгшигтэй бичигдэнэ.
   Заримдаг гийгүүлэгчид 9 үсэг ордог учраас 9-ийн тоогоор тэмдэглэнэ. Үүнд ц, ж, з, с, д, т, ш, ч, х хэмээх 9 үсэг орно. Жишээлбэл:
   
   нөхцөлийг, эзэд, боддог
3. Үйлт нэрийн -х /ирээдүй цагаар тодотгон холбох -х/ нөхцөл өмнөө заавал эгшигтэй бичигдэнэ. Жишээлбэл:
   
   хэлэх, бодох, унших, гарахад, үзэхээр
4. Нэг доор 2 өөр эгшгийг хэлэхгүй ба бичихгүй. Жишээлбэл:
   дэлхийгээс, ээжтэйгээ

1. Эр үгэнд "-ы"-ээр эхэлсэн нөхцөлийг залгана.
Эр үг гэдэг нь эр эгшиг орсон үг юм.
Эр эгшигт - а, -о, -у, -я, -ё, -ю/у/ үсгүүд орно.
Жишээлбэл: анхны, хоолны, улсын, яамны, юмыг, оёдлын

2. Эм үгэнд "-ий"-ээр эхэлсэн нөхцөлийг залгана.
Эм үг гэдэг нь эм эгшиг орсон үг юм.
Эм эгшигт - э, -ө, -ү, -е, -ю/ү/ үсгүүд орно.
Жишээлбэл: эхний, өвөөгийн, үеийн, Юүдэнгийн

3. Ж, Ч, Ш, Ь, И, Г-үсгүүдээр төгссөн бүх үгэнд "-ий" -ээр эхэлсэн нөхцөл залгана. Жишээлбэл:
Жишээлбэл: арга + ыг = аргыг
сана + уул = сануул
олго + оод = олгоод
бодлого + ыг = бодлогыг
3. Өмнөө балархай эгшигтэй гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд гийгүүлэгчээр эхэлсэн
залгавар залгахад эцсийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшиг гээгдэж, хоёр
гийгүүлэгчийн хооронд эгшийг жийрэглэнэ. эГ + ээ = эГээ
Жишээлбэл: дөрөв + н = дөрвөн
учир + л = учрал
бусад + д = бусдад
цэцэг + с = цэцгэс

1. Оноосон нэрийн балархай эгшгийг гээхгүй. Жишээлбэл: Баатар + ын = Баатарын Дэлгэр + ээс = Дэлгэрээс Орхон + ы = Орхоны
   
2. Эгшигт гийгүүлэгч эгшиггүйд хүрвэл балархай эгшгийг нь гээхгүй. Жишээлбэл: шийдвэр + ийг = шийдвэрийг онцлог + оос = онцлогоос урлаг + ийн = урлагийн
   
3. Заримдаг гийгүүлэгчийн дараа орсон заримдаг гийгүүлэгчийн балархай эгшгийг гээхгүй. Жишээлбэл: нөхцөл + ийн = нөхцөлийн сонссон + оо = сонссоноо ачтан + ыг = ачтаныг
   
4. Үйлт нэрийн -х /ирээдүй цагаар тодотгон холбох нөхцөл/ -ийн өмнөх балархай эгшгийг гээхгүй. Жишээлбэл: бодох +оор = бодохоор нэмэх + ийг = нэмэхийг явах + аас = явахаас
   
5. Ялгах эгшгийг гээхгүй. Жишээлбэл: ургац + аа = ургацаа үнэн +ийг = үнэнийг онгоц + оор = онгоцоор
   
6. Ж, Ч, Ш-ээс бусад гийгүүлэгчийн дараа орсон и эгшгийг урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад гээхгүй. Жишээлбэл: тамир +ын охин + оос= охиноос тохир + оод = тохироод
   
7. Галав, төлөв хэмээх үгсийн балйрхй эгшгийг гээхгүй. Жишээлбэл: галав + ын = галавын төлөв + ийн = төлөвийн
   

IV. Зөөлний тэмдэг/ь/ и болох эсэх

1. Зөөлөрсөн эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд заридаг гийгүүлэгчээр эхэлсэн залгавар залгахайд зөөлний тэмдэг хэвээрээ байна. 7ь + 9 = 7ь9 Жишээлбэл: зорь + ж = зорьж тарь + сан = тарьсан хумь + жээ = хумьжээ
   
2. Зөөлөрсөн эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд эгшигт гийгүүлэгчээр эхэлсэн залгавар залгахад зөөлний тэмдэг И болно. 7ь + 7 = 7и7 Жишээлбэл: зорь + но = зорино тарь + лаа = тарилаа хумь + в = хумив
   
3. Зөөлөрсөн заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд заримдаг гийгүүлэгчээр эхэлсэн залгавар залгахад зөөлний тэмдэг И болно. 9ь + 9 = 9и9 Жишээлбэл: захь + дал = захидал ахь + ц = ахиц сахь + сугай= сахисугай
   
4. Зөөлөрсөн заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд эгшигт гийгүүлэгчээр эхэлсэн залгавар залгахад зөөлний тэмдэг И болно. 9ь + 7 = 9и7 Жишээлбэл: захь + на = захина ахь + лаа = ахилаа сахь + в = сахив
5. Зөөлөрсөн эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд үйлт нэрийн - х нөхцөлийг залгахад ь нь и үсэг болно. 7ь + х = 7их Жишээлбэл: зорь + х = зорих тарь + х = тарих хумь + х = хумих V. Тусгаарлагч үсгийг хэрхэн хэрэглэх
   

1. Гийгүүлэгчээр төгссөн эр үгэнд Я, Ё- г залгахдаа хатуугийн тэмдэг/ъ/-ээр тусгаарлана. /эр үг/ Г + я/ ё = Гъя/ё Жишээлбэл: сур + я = суръя хамгаал + я = хамгаалъя бод + ё = бодъё
   
2. Гийгүүлэгчээр төгссөн эм үгэнд Е- г залгахдаа зөөлний тэмдэг/ь/-ээр тусгаарлана. /эм үг/ Г + е = Гье Жишээлбэл: мэд + е = мэдье үнэл + е = үнэлье өрөвд + е = өрөвдье
3. Эгшгээр төгссөн үгэнд я, е, ё -г шууд залгана. э + я/е/ё = шууд Жишээлбэл: уна + я = уная хоолло + ё = хооллоё хүргэ + е = хүргэе
4. Зөөлний тэмдгээр төгссөн эр үгэнд я/ё - г шууд залгана. /эр үг/ь + я/ё = шууд харь +я = харья урь + я = урья сорь + ё = сорьё
5. Я/ё - оор төгссөн үгэнд я/ё -г шууд залгана. я + я = яя ё + ё = ёё уя +я = уяя оё + ё = оёё хая + я = хаяя гоё + ё = гоёё